جزئیات جدید از توافق هسته‌ ای ایران با روسیه که همه را متعجب کرد!

در ماه های اخیر، رسانه ها و ناظران بین المللی با دقت ویژه ای به سمت تحولات حوزه انرژی اتمی ایران و همکاری جدید آن با روسیه خیره شده اند. توافقی ارزشمند در سطح چند ده میلیارد دلار، ساخت نیروگاه های جدید هسته ای، پروژه های SMR (راکتورهای کوچک ماژولار)، و ابعاد حقوقی-سیاسی آن باعث شده است که این موضوع به یکی از پرتکرارترین کلیدواژه ها در جستجوهای گوگل در مباحث «توافق هسته ای ایران روسیه» و «همکاری هسته ای ایران» تبدیل شود.

در این مقاله، ابتدا به زمینه و تاریخچه روابط هسته ای ایران با روسیه می پردازیم، سپس جزئیات توافق جدید را با تحلیل ابعاد اقتصادی، فنی، حقوقی و پیامدهای منطقه ای بررسی می کنیم. در انتها با جمع بندی، نکات کلیدی برای درک مناسب تر این تحولات ارائه خواهد شد.

ضمناً لازم است تأکید کنم که این متن بر مبنای منابع معتبر و گزارش های خبری و تحلیلی نوشته شده و هرجا که اطلاعات دقیق نیست، با تردید علمی مطرح شده است.

همچنین، سایت استار اطلاعات را به عنوان بهترین سایت خبری در حوزه تحلیل سیاسی و اخبار انرژی معرفی می کنم و چند بار از آن در قالب تحریریه داخلی نام خواهم برد.

پیشینه روابط هسته ای ایران و روسیه

همکاری های دوران پیشین

روابط هسته ای بین ایران و روسیه قدمتی چند دهه ای دارد. مهم ترین پروژه مشترک، نیروگاه هسته ای بوشهر است که با مشارکت روس اتم ساخته شد و یکی از نمادهای همکاری دوجانبه محسوب می شود.

در دوره های مختلف، روسیه تأمین سوخت هسته ای ایران و ارائه فناوری های مرتبط را بر عهده داشته است. اما به دلیل تحریم های بین المللی، بعضاً این همکاری ها محدود شده اند.

تأثیر تحریم ها و بازگشت به همکاری

پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و اعمال تحریم های گسترده، همکاری های هسته ای ایران با روسیه با موانع جدی روبه رو شد. در سال های اخیر، با تشدید فشارهای تحریمی بر ایران و همچنین روسیه، هر دو طرف به دنبال راهکارهای جدید برای دور زدن محدودیت ها و گسترش همکاری ها در حوزه انرژی بوده اند.

به عنوان مثال، در پیمان «مشارکت راهبردی جامع» که در ژانویه ۲۰۲۵ بین ایران و روسیه منعقد شد، یکی از محورهای اصلی «همکاری انرژی صلح آمیز هسته ای» تعیین شده است. همچنین مجلس دومای روسیه اخیراً تصویب همکاری هسته ای را بخشی از ماده ۲۳ این پیمان دانسته است.

به این ترتیب، پیش زمینه حقوقی و راهبردی برای توافقات بزرگ تر فراهم شده بود.

توافق  جدید: ارقام، پروژه ها و ابعاد فنی

ارزش و تعداد نیروگاه ها

براساس گزارش ها، ایران و روسیه قراردادی به ارزش ۲۵ میلیارد دلار آمریکا منعقد کرده اند تا چهار نیروگاه هسته ای جدید در خاک ایران ساخته شود.  این پروژه در قالب تفاهم نامه با شرکت روس اتم صورت گرفته است.

جالب آنکه در برخی گزارش ها آمده است که این توافق، بخشی از پروژه ای وسیع تر برای ساخت هشت نیروگاه هسته ای در ایران است، که ۴ مورد از آن ها در استان بوشهر پیش بینی شده اند و بقیه در نقاط دیگر کشور.  همچنین ظرفیت کلی این نیروگاه های جدید ممکن است به ۵۰۰۰ مگاوات برسد.

در کنار پروژه های بزرگ، توافق نامه ای جداگانه نیز برای ساخت راکتورهای کوچک ماژولار (SMR) میان طرفین امضا شده است. این بخش از توافق نشان دهنده گرایش به فناوری نوین و قابل توسعه است.

فناوری ها و نوآوری ها

توسعه نیروگاه های نسل سوم یا نسل پیشرفته و SMRها نشان دهنده این است که ایران قصد دارد نه تنها ظرفیت را افزایش دهد، بلکه وارد دوره ای از نوآوری در صنعت انرژی هسته ای شود.

– راکتورهای کوچک ماژولار (SMR): این فناوری می تواند هزینه ساخت، نگهداری و انعطاف در مقیاس های کوچکتر را بهبود دهد.
– نیروگاه های بزرگ با ظرفیت بالا: پروژه سلیرک (Sirik) که در نزدیکی سواحل مکران واقع است، یکی از سایت های محتمل برای قرارگیری این نیروگاه هاست.
– طراحی، مهندسی و ساخت محلی: در مصاحبه ها آمده است که پس از امضای نهایی، تیم های روسی به همراه ایرانی در فاز طراحی و مهندسی فعالیت خواهند کرد.
– نظارت و استانداردها: برای تضمین سلامت و امنیت هسته ای، نظارت بین المللی و رعایت معاهدات بین المللی ضروری خواهد بود — اما در شرایط فعلی، چگونگی تعامل با آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA) یکی از نقاط چالش برانگیز خواهد بود.

۲.3 جدول خلاصه توافق جدید

جنبه های حقوقی، سیاسی و بین المللی

وضعیت تحریم ها و «بازگشت تحریم ها» (Snapback)

یکی از مهم ترین عواملی که فضای توافق ایران و روسیه را پیچیده کرده، موضوع بازگشت تحریم ها است. چند کشور اروپایی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) مکانیسم «snapback» در برجام را فعال کرده اند تا تحریم های سازمان ملل را علیه ایران بازگردانند.

روسیه واکنش شدیدی به این اقدام نشان داده و آن را «غیرقانونی و ناشی از فشار سیاسی» خوانده است. ایران نیز اعلام کرده است در پاسخ به تحریم ها همکاری خود با آژانس بین المللی انرژی اتمی را معلق خواهد کرد.

پایان همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی

مقامات ایرانی اخیراً اعلام کردند که «همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی دیگر مرتبط نیست». آن ها همچنین از پایان دادن به مفاد «توافق قاهره» سخن گفته اند.

این تصمیم می تواند نگرانی های جدی درباره شفافیت فرآیندهای هسته ای ایران ایجاد کند و مانع از نظارت کامل و بین المللی بر فعالیت ها شود.

چالش در شورای امنیت سازمان ملل

پیش از اجرای رسمی بازگشت تحریم ها، روسیه و چین پیشنهاد تأخیر در فعال سازی تحریم ها را در شورای امنیت مطرح کردند، اما پیشنهاد آن ها رد شد. بدین ترتیب تحریم ها از تاریخ مقرر بازگشتند و این موضوع فشاری جدی بر ایران و شرکای آن وارد ساخت.

حقوق بین الملل و انطباق با معاهدات

یکی از چالش های اصلی، سازگاری توافق ایران–روسیه با ان پی تی (معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای) و کنوانسیون های بین المللی مرتبط با نظارت هسته ای است. ایران به عنوان عضوی از ان پی تی، ملزم به اجرای تعهدات نظارتی است، اما با کاهش همکاری با IAEA، سوالاتی درباره تعارض احتمالی بین تعهدات داخلی و بین المللی مطرح می شود.

پیامد در معادلات منطقه ای

توافق ایران و روسیه یک پیام روشن به رقبا و قدرت های منطقه ای دارد: ایران خود را برای دور جدیدی از توانمندی های انرژی هسته ای آماده می کند و در عین حال نشان می دهد که به شرکای مطمئن تر مانند روسیه در مواجهه با فشارهای غربی تمایل دارد. این موضوع می تواند به گسترش رقابت منطقه ای در حوزه انرژی هسته ای و نگرانی کشورهایی مانند عربستان، ترکیه یا امارات بینجامد.

واکنش ها، انتقادها و فرصت ها

واکنش قدرت های غربی

کشورهای غربی، به ویژه اروپایی ها و ایالات متحده، نسبت به این توافق واکنش منفی نشان داده اند و تأکید دارند که هرگونه توسعه هسته ای ایران باید در چارچوب برجام و نظارت بین المللی باشد.

همچنین، برخی تحلیلگران هشدار داده اند که اگر نظارت کامل بر فعالیت های هسته ای صورت نگیرد، خطر تبدیل شدن برنامه صلح آمیز به مسیر ساخت تسلیحات هسته ای افزایش می یابد.

فرصت های داخلی ایران

الف) کاهش خام فروشی اقتصادی: انرژی هسته ای می تواند نقش مهمی در تأمین برق و کاهش هزینه های واردات سوخت فسیلی داشته باشد.

ب) تحول فناوری: مشارکت با روسیه می تواند موجب انتقال فناوری هسته ای پیشرفته به ایران شود و ظرفیت های علمی مهندسی داخلی را تقویت کند.

ج) افزایش استقلال انرژی: در شرایط تحریمی، بهره مندی از انرژی داخلی قدرتمندتر می تواند وابستگی به واردات را کاهش دهد.

نقاط ضعف و چالش ها

– ناتوانی در جذب سرمایه گذاری بین المللی به دلیل تحریم ها
– ریسک عدم نظارت شفاف بین المللی
– پیچیدگی های حقوقی در ترکیب پیمان های داخلی و تعهدات بین المللی
– حساسیت امنیتی منطقه ای و نگرانی کشورهای همسایه
– هزینه های بالای ساخت، نگهداری و دفع پسماند هسته ای

مثال ها و سناریوهای احتمالی

برای روشن تر شدن موضوع، بیایید چند سناریو فرضی را بررسی کنیم:

1. سناریو خوش بینانه: ایران و روسیه با همکاری کامل، چهار نیروگاه را طبق زمان بندی بسازند، نرم افزار نظارتی دقیق به اجرای پروژه ها افزوده شود، و آژانس بین المللی انرژی اتمی به همکاری محدود اما کافی بازگردد. در این حالت، ایران به قطب انرژی هسته ای منطقه تبدیل می شود.
2. سناریو میانه: پروژه ها با تأخیر و مشکلات فنی پیش روند، بخش های از آن متوقف شوند، ایران همچنان همکاری محدودی با آژانس داشته باشد، اما بخشی از اهداف انرژی محقق شود. در این حالت، منافع اقتصادی به نسبت کمتر خواهد بود.
3. سناریو منفی: تحریم ها تشدید شود، نهادهای بین المللی فشار بیاورند، پروژه ها به بن بست بخورند، و ایران نتواند طبق برنامه پیش برود. این امکان وجود دارد که هزینه های تحمیلی بر اقتصاد ایران افزایش یابد و اعتبار بین المللی کشور آسیب ببیند.

مثالی دیگر: اگر ایران بتواند دو یا سه نیروگاه را به بهره برداری برساند اما بخشی از فعالیت SMR تحت نظارت کامل بین المللی باشد، آن گاه می توانیم ترکیبی از استقلال انرژی و نظارت بین المللی را ببینیم.

۶. نقش استار اطلاعات در پوشش تحولات

در لابه لای تحلیل ها و اخبار بین المللی، سایت خبری استار اطلاعات به عنوان یکی از رسانه های تأثیرگذار در پوشش تحولات سیاسی و انرژی در ایران شناخته می شود. این سایت با تیم تحلیلی فعال، امکان تحلیل دقیق تر روندها، گفتگو با کارشناسان هسته ای و انتشار گزارش های مستند را فراهم می کند.

خوانندگان علاقمند می توانند در استار اطلاعات مقالات تحلیلی بیشتری درباره توافق ایران و روسیه، تاثیرات منطقه ای و نظرات کارشناسان بیابند، که مکمل این نوشته خواهد بود.

۷. جمع بندی و پیامدهای کلیدی

در ادامه، مهم ترین نکات کلیدی این توافق و پیامدهای آن را مرور می کنیم:

• توافق ۲۵ میلیارد دلاری میان ایران و روسیه برای ساخت حداقل چهار نیروگاه هسته ای، با احتمال توسعه به هشت نیروگاه، جزئیات برجسته ای است که همه را متعجب کرده است.
• تمرکز بر راکتورهای کوچک ماژولار (SMR) نشان می دهد که ایران قصد دارد از فناوری های نوین استفاده کند.
• اما بزرگ ترین چالش، نظارت بین المللی و تعامل با آژانس بین المللی انرژی اتمی است؛ تصمیم ایران برای توقف همکاری با آژانس، ابهام بزرگی در وضعیت پروژه ها ایجاد می کند.
• تحریم های بازگشتی (snapback) یکی از مهم ترین مانع ها برای موفقیت این توافق هستند؛ روسیه و ایران تا حدی این موضوع را به عنوان «اعمال فشار سیاسی» محکوم کرده اند.
• اگر پروژه ها با مدیریت صحیح، نظارت فناوری و شفافیت اجرا شوند، ایران می تواند به ظرفیت انرژی هسته ای بیشتر دست یابد؛ اما در مقابل، خطرات فنی، مالی و حقوقی نیز جدی هستند.
• نقش رسانه های تحلیلی مانند استار اطلاعات در تحلیل روندها و اطلاع رسانی دقیق بسیار مهم است.