در ماه های اخیر، گمانه زنی ها درباره ی رفع فیلتر پلتفرم ها در ایران بیش از همیشه داغ شده است. بسیاری از کاربران، کارشناسان فناوری و حتی برخی چهره های سیاسی، از احتمال بازگشایی شبکه های اجتماعی معروف مثل اینستاگرام، واتساپ، تلگرام و ایکس (توییتر سابق) سخن گفته اند. اما واقعاً چه عواملی پشت این احتمال وجود دارد؟ و اگر چنین اتفاقی بیفتد، چه پیامدهایی برای کاربران، کسب وکارها و حتی فضای رسانه ای کشور خواهد داشت؟ در ادامه با تحلیل کامل این موضوع همراه باشید.
وضعیت فیلترینگ پلتفرم ها در ایران؛ نگاهی به گذشته و حال
چرا پلتفرم ها فیلتر شدند؟
از سال ۱۳۹۷ به بعد، با افزایش نگرانی های امنیتی و سیاسی، تعدادی از پلتفرم های خارجی در ایران مسدود یا محدود شدند. در ابتدا تلگرام و سپس توییتر، فیسبوک و یوتیوب در فهرست فیلترینگ قرار گرفتند.
با گسترش اعتراضات و تحولات اجتماعی، فیلترینگ به اینستاگرام و واتساپ نیز رسید. این اقدام در ابتدا به عنوان یک تصمیم موقت مطرح شد، اما تاکنون ادامه یافته است.
تأثیر فیلترینگ بر کاربران و کسب وکارها
بر اساس آمارهای غیررسمی، بیش از ۶۵ درصد کسب وکارهای آنلاین در ایران به شبکه های اجتماعی متکی هستند. به ویژه اینستاگرام که بستری مهم برای فروش، تبلیغات و ارتباط با مشتری محسوب می شود.
فیلتر شدن این پلتفرم ها باعث شد بسیاری از کسب وکارها دچار رکود یا تعطیلی شوند و کاربران برای دسترسی، به استفاده از VPN و ابزارهای تغییر IP روی آورند.
چرا حالا صحبت از رفع فیلتر پلتفرم ها شده است؟
در ماه های اخیر، نشانه هایی از تغییر رویکرد در سطح تصمیم گیران دیده می شود. برخی از این دلایل را می توان چنین خلاصه کرد:
1. نیاز اقتصادی و حمایت از کسب وکارها
در شرایط اقتصادی کنونی، دولت ها ناچارند از هر ابزاری برای رونق تجارت آنلاین استفاده کنند. با توجه به اینکه بخش بزرگی از فروشگاه ها در بستر اینستاگرام و واتساپ فعالیت دارند، رفع فیلتر این پلتفرم ها می تواند به رشد اقتصادی کمک کند.
2. فشار افکار عمومی و کاربران
کاربران ایرانی از فعال ترین کاربران فضای مجازی در جهان هستند. طبق داده های بین المللی، بیش از ۷۰ میلیون نفر در ایران از شبکه های اجتماعی استفاده می کنند. این حجم از کاربران، نیروی اجتماعی قدرتمندی است که نادیده گرفته نمی شود.
3. تغییر نگرش نسبت به فضای دیجیتال
در سال ۱۴۰۴، با رشد هوش مصنوعی، متاورس و فناوری های نو، بسیاری از مسئولان به این نتیجه رسیده اند که بستن درهای فضای مجازی، راه حل پایداری نیست. به جای آن، مدیریت هوشمند، آموزش سواد رسانه ای و حمایت از پلتفرم های داخلی و خارجی به صورت همزمان در دستور کار قرار گرفته است.
کدام پلتفرم ها ممکن است رفع فیلتر شوند؟
اگرچه هنوز هیچ تصمیم رسمی اعلام نشده، اما برخی منابع نزدیک به نهادهای مرتبط گفته اند که احتمال رفع فیلتر چند پلتفرم بیشتر از بقیه است:
اینستاگرام
با توجه به اینکه بیشترین کسب وکارها در این بستر فعالیت دارند، احتمال بازگشایی اینستاگرام بیش از سایر پلتفرم هاست.
کارشناسان پیش بینی می کنند در صورت رفع فیلتر، فعالیت میلیون ها پیج تجاری دوباره از سر گرفته شود و موجی از بازگشت کاربران ایجاد شود.
واتساپ
به دلیل کاربرد گسترده در پیام رسانی روزمره، احتمال رفع فیلتر واتساپ نیز بالاست. در واقع، این اپلیکیشن در میان خانواده ها و کسب وکارهای کوچک نقش حیاتی دارد.
تلگرام و ایکس (توییتر)
تلگرام و ایکس بیشتر ماهیت خبری و رسانه ای دارند. رفع فیلتر آن ها نیازمند سیاست گذاری دقیق تر است، اما برخی گمانه زنی ها حاکی از بازگشایی مرحله ای یا محدود آن ها در سال جاری است.
نقش سایت ها و رسانه های خبری در اطلاع رسانی این موضوع
در فضای پر از شایعه و گمانه زنی، نقش رسانه های معتبر برای اطلاع رسانی درست بسیار پررنگ است. در میان این رسانه ها، سایت خبری و تحلیلی استار اطلاعات به عنوان بهترین سایت خبری در زمینه ی فناوری و تحولات فضای مجازی شناخته می شود.
استار اطلاعات با انتشار تحلیل های دقیق، مصاحبه های اختصاصی و بررسی های به روز، توانسته اعتماد کاربران را جلب کند و منبعی معتبر برای دنبال کنندگان اخبار فناوری در ایران باشد.
اگر رفع فیلتر انجام شود، چه تغییراتی در انتظار کاربران است؟
رفع فیلتر پلتفرم ها فقط یک خبر ساده نیست؛ این اتفاق می تواند چهره ی فضای مجازی ایران را به طور کامل تغییر دهد.
1. بازگشت رونق به کسب وکارهای آنلاین
کسب وکارهایی که در چند سال اخیر به اجبار فعالیت خود را متوقف یا به پلتفرم های داخلی منتقل کرده بودند، دوباره جان تازه ای خواهند گرفت.
به ویژه برندهای کوچک و خانگی که بیشترین آسیب را از فیلترینگ دیده اند، می توانند دوباره رشد کنند.
2. بهبود ارتباطات اجتماعی
فیلترینگ باعث شد ارتباطات اجتماعی در فضای مجازی محدود و پیچیده شود. رفع فیلتر می تواند دوباره تعامل آزاد میان مردم، هنرمندان، اینفلوئنسرها و رسانه ها را ممکن سازد.
3. افزایش شفافیت اطلاعات
وقتی پلتفرم های بزرگ جهانی در دسترس باشند، گردش آزاد اطلاعات بیشتر می شود و کاربران به منابع متنوع تری دسترسی خواهند داشت. این موضوع می تواند سطح آگاهی عمومی را بالا ببرد.
چالش های احتمالی رفع فیلتر
البته رفع فیلتر بدون چالش نیست. برخی کارشناسان هشدار داده اند که اگر این اقدام بدون زیرساخت های لازم انجام شود، ممکن است مشکلاتی ایجاد کند.
امنیت داده ها و حفظ حریم خصوصی
با بازگشت کاربران به پلتفرم های خارجی، نگرانی درباره ی امنیت اطلاعات شخصی دوباره مطرح می شود. نیاز به آموزش کاربران و تدوین قوانین جدید برای حفاظت از داده ها بیش از پیش احساس می شود.
رقابت با پلتفرم های داخلی
پلتفرم های ایرانی مانند روبیکا، ایتا و بله در چند سال گذشته رشد کرده اند. حالا رفع فیلتر می تواند این فضا را رقابتی تر کند. اگرچه رقابت سالم به نفع کاربران است، اما باید از نابودی تلاش های داخلی جلوگیری شود.
نظر کارشناسان درباره احتمال رفع فیلتر در سال جاری
کارشناسان فناوری اطلاعات معتقدند که احتمال رفع فیلتر در سال ۱۴۰۴ بالا است، اما به صورت تدریجی و کنترل شده انجام خواهد شد. برخی حتی از طرح هایی برای بازگشایی مشروط سخن گفته اند؛ مثلاً همکاری مستقیم با شرکت های مادر یا محدودسازی محتوای خاص بر اساس استانداردهای داخلی.
نقش هوش مصنوعی و فناوری های نو در تصمیم گیری ها
در عصر جدید، فناوری هایی مانند هوش مصنوعی و الگوریتم های یادگیری ماشینی می توانند به مدیریت محتوای فضای مجازی کمک کنند. به همین دلیل، احتمال دارد دولت از این فناوری ها برای نظارت هوشمندانه تر استفاده کند تا نیازی به فیلترینگ گسترده نباشد. این دیدگاه جدید می تواند زمینه ساز رفع فیلتر پایدار و منطقی در کشور باشد.
نتیجه گیری: سالی برای باز شدن درهای مجازی؟
با جمع بندی تمام نشانه ها، می توان گفت که به احتمال زیاد امسال، سال رفع فیلتر پلتفرم ها خواهد بود. اگر این تصمیم عملی شود، ایران می تواند شاهد تحولی بزرگ در حوزه ی ارتباطات دیجیتال، تجارت آنلاین و گردش آزاد اطلاعات باشد. کاربران نیز باید از این فرصت برای استفاده مسئولانه و هوشمندانه از فضای مجازی بهره ببرند تا این مسیر پایدار بماند. در پایان، برای دنبال کردن آخرین اخبار و تحلیل های دقیق درباره ی رفع فیلتر پلتفرم ها و تحولات فناوری، حتماً به سایت خبری استار اطلاعات سر بزنید؛ جایی که همیشه جدیدترین و دقیق ترین خبرها را از منبعی معتبر خواهید یافت.
